We maken een geweldige switch van genade naar recht, zo typeerde Marga Klompé, CDA minister, de invoering van de bijstandswet in 1966. Bijna 50 jaar later slaat de sociaaldemocratie, in opdracht van de VVD, de fundamentele gedachte dat bijstand een recht is, uit die zelfde wet. We gaan weer terug naar genade.
Het hele idee van deze nieuwe bijstandswet is gebaseerd op de gedachte dat als we bijstandsgerechtigden maar arm genoeg maken (door het afschaffen van de alleenstaande oudernorm), het onmogelijk maken hen voor elkaar te laten zorgen (door de kostendelersnorm) en maar genoeg pesten met kledingvoorschriften, verplichte verhuizingen naar de andere kant van het land en ‘tegenprestaties’ dat ze vanzelf wel aan het werk gaan. Luie donders! Maak ze arm, geef ze een stigma, en ze vinden een baan… Vast wel.
Ook het armoedebeleid gaat in de nieuwe bijstandswet op de schop. Om zeker te weten dat mensen geen misbruik maken van armoedevoorzieningen mogen gemeentes tegenwoordig niet meer ‘aannemelijke’ kosten vergoeden. In plaats van alle mensen in armoede een vast bedrag per jaar te geven, moeten mensen die inkomensondersteuning willen nu bonnetjes inleveren, bewijzen aanvoeren en door een molen van bureaucratie om aan te tonen dat ze dat echt nodig hebben. Daarmee verruilen we een simpel en effectief systeem van inkomensondersteuning voor een ineffectief en bureaucratisch monster waarin meer geld naar ambtenaren gaat dan naar de armen zelf. Mooie Amsterdamse armoedevoorzieningen als de algemene tegemoetkoming voor chronisch zieken en gehandicapten, de langdurigheidstoeslag en de plusvoorziening voor ouderen met enkel een AOW verdwijnen.
Alleenstaande moeders, ouderen en chronisch zieken, ze gaan er allemaal fors op achteruit. Ook de mensen die niet meer kunnen werken worden door de nieuwe wet armer. En wat is daar precies het doel van?
Behalve vernederend, stigmatiserend en ineffectief doet de nieuwe wet ook niet wat het zou moeten doen. Deze nieuwe wet zou de legitimiteit van het systeem moeten vergroten, mensen kunnen niet zo maar misbruik maken van de bijstand en dat maakt de steun voor het sociaal vangnet groter, is de gedachte. Maar we weten juist dat striktere regels het omgekeerde doen: hoe meer focus op potentieel misbruik en hoe meer discussies over wie steun verdiend en wie niet, hoe bureaucratischer de regels worden en hoe meer de steun voor administratief bewerkelijke voorzieningen juist afneemt. Ironisch genoeg, door alle discussie over misbruik zal steun voor deze voorzieningen verdampen en ondermijnen we op lange termijn onze sterke sociale stelsel. Armoedevoorzieningen worden armoedige voorzieningen.